Theo số liệu thống kê, hiện có tới 21/63 tỉnh, thành phố của Việt Nam có mức sinh thấp, đa số là những tỉnh nằm ở vùng kinh tế trọng điểm khu vực phía Nam, đô thị hóa cao, tăng trưởng kinh tế nhanh.
Nhằm thực hiện chính sách dân số và phát triển, xây dựng các biện pháp duy trì vững chắc mức sinh thay thế, Bộ Y tế hiện đang xây dựng và lấy ý kiến Dự thảo Luật dân số.
Mục đích ban hành Dự thảo Luật dân số nhằm tạo cơ sở pháp lý để thể chế hóa các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về công tác dân số trong tình hình mới, trực tiếp là Nghị quyết số 21-NQ/TW, đặc biệt là quan điểm chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hoá gia đình sang dân số và phát triển. Trên cơ sở đó, giải quyết toàn diện, đồng bộ các vấn đề về quy mô, cơ cấu, phân bố, chất lượng nguồn nhân lực và đặt trong mối quan hệ hữu cơ với các yếu tố kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh và bảo đảm phát triển nhanh, bền vững.
Dự thảo Luật Dân số được xây dựng trên quan điểm bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống chính sách, pháp luật hiện hành; tương thích với các điều ước quốc tế liên quan đến dân số và phù hợp với các cam kết chính trị của Việt Nam tại các diễn đàn quốc tế về dân số và phát triển. Dự thảo Luật Dân số khắc phục các hạn chế, bất cập, đồng thời kế thừa các quy định còn hiệu quả của Pháp lệnh Dân số; xây dựng các quy định phù hợp với xu thế của thời đại; tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong xử lý các vấn đề dân số; bảo đảm tính khả thi, phù hợp với các giá trị văn hóa dân tộc và con người Việt Nam.
Dự thảo Luật Dân số gồm 3 chính sách lớn: Chính sách “Duy trì mức sinh thay thế”; Chính sách “Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên” và Chính sách “Nâng cao chất lượng dân số”.
Đáng chú ý, Dự thảo quy định một số biện pháp duy trì mức sinh thay thế. Bao gồm, định kỳ Chính phủ công bố tình trạng mức sinh để chính quyền địa phương xây dựng, thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phù hợp. Trường hợp mức sinh của một số địa phương xuống mức rất thấp, Chính phủ báo cáo, đề xuất với Quốc hội có biện pháp can thiệp kịp thời.
Dự thảo Luật Dân số quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc cung cấp cho nam nữ trước khi kết hôn các kiến thức về chăm sóc sức khỏe sinh sản; chăm sóc, nuôi dạy con, hướng dẫn các biện pháp phòng tránh vô sinh. Đồng thời, tuyên truyền vận động, truyền thông, giáo dục thay đổi hành vi của cặp vợ chồng, cá nhân, gia đình và xã hội trong việc thực hiện chính sách dân số; thực hiện các biện pháp duy trì mức sinh thay thế.
Ngoài ra, để nâng cao chất lượng dân số, Dự thảo quy định các biện pháp thực hiện tầm soát, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh, như quy định các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có chuyên khoa sản, nhi phải cung cấp dịch vụ tư vấn, sàng lọc trước sinh và sơ sinh; khuyến khích các bà mẹ mang thai thực hiện tầm soát, chuẩn đoán và điều trị trước sinh và sơ sinh, trừ trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo; Quy định các bệnh bắt buộc phải sảng lọc trước sinh và sơ sinh.
Nhà nước hỗ trợ thực hiện tầm soát, chuẩn đoán và điều trị trước sinh và sơ sinh cho những đối tượng chính sách, người dân sống tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, biên giới, hải đảo và đối tượng có hoàn cảnh gia đình khó khăn.
Dự thảo Luật Dân số sau khi được Bộ Tư pháp thẩm định, dự kiến trình Quốc hội thông qua Luật Dân số theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng trong năm 2025.
TẠO ĐIỀU KIỆN NUÔI DẠY CON TỐT
Dự thảo Luật Dân số có những chính sách gì nổi bật? PV VOV Giao thông có cuộc trao đổi với TS Phạm Vũ Hoàng, Phó Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế về nội dung này.
PV: Xin ông cho biết về sự cần thiết phải xây dựng Luật Dân số?
TS Phạm Vũ Hoàng: Sự cần thiết phải xây dựng Dự thảo Luật Dân số được dựa trên Cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn.
Thứ nhất, về cơ sở chính trị: Nghị quyết số 21-NQ/TW của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XII về công tác dân số trong tình hình mới khẳng định quan điểm “Tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển”. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng cũng đề ra định hướng chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hoá gia đình sang dân số và phát triển.
Thứ hai, về cơ sở pháp lý, Hiến pháp quy định “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết...” và “Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc sức khỏe người mẹ, trẻ em, thực hiện kế hoạch hóa gia đình”.
Thứ 3, về cơ sở thực tiễn: Công tác dân số trong suốt thời gian qua đã đạt được nhiều thành tựu. Nước ta đã đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 và duy trì trong suốt thời gian qua, với thành công đó quy mô dân số hiện đạt hơn 100 triệu người. Nước ta đang ở thời kỳ dân số vàng, tạo ra những lợi thế to lớn cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội; phân bố dân số đã hợp lý hơn; chất lượng dân số, chỉ số phát triển con người (HDI) của nước ta không ngừng tăng lên; tuổi thọ bình quân người Việt Nam ngày càng được nâng cao. Kết quả nêu trên là tiền đề quan trọng để chuyển chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển.
Tuy nhiên, công tác dân số hiện đang phải đối mặt với những vấn đề thực tiễn nảy sinh như Mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế và mức sinh còn chênh lệch đáng kể giữa các vùng, đối tượng; Mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn còn ở mức cao; Già hóa dân số nhanh; Tầm vóc, thể lực của người Việt Nam chậm được cải thiện, tuổi thọ bình quân tăng nhưng số năm sống khoẻ mạnh thấp so với nhiều nước; Ngoài ra, phân bố dân số, quản lý nhập cư, di dân còn nhiều bất cập và việc tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản của người di cư và ở nhiều đô thị, khu công nghiệp còn nhiều hạn chế.
Qua rà soát các văn bản pháp luật liên quan đến dân số, Bộ Y tế nhận thấy: nhiều quy định có liên quan đến công tác dân số chưa đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành và không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn, cụ thể như: Một số nội dung tại Pháp lệnh Dân số không còn phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành hoặc đã được các văn bản Luật quy định, Ví dụ: Quyết định về số con (Điều 10, PLDS); hạn chế tập trung đông dân cư vào một số đô thị lớn (Điều 18, PLDS); Ngoài ra, một số quy định của pháp luật về dân số không còn phù hợp với tình hình thực tiễn và chưa đáp ứng được yêu cầu về công tác dân số trong tình hình mới, như: quy định hạn chế số con (mỗi cặp vợ chồng sinh một hoặc hai con); chưa có những ưu đãi đủ mạnh (nhà ở, y tế, giáo dục, thuế, thời gian lao động, nghỉ sinh và nuôi con nhỏ...); mức xử phạt lại thấp, chưa tương xứng ..…
Thực hiện nhiệm vụ Bộ Chính trị giao Đảng ủy Quốc hội, Đảng ủy Chính phủ giao Bộ Y tế đẩy nhanh tiến độ xây dựng và trình Quốc hội thông qua Luật Dân số theo tinh thần Ngi quyết Đại hội XIII của Đảng trong năm 2025.
PV: Thưa ông, Dự thảo Luật Dân số có những điểm gì mới, nổi bật?
TS Phạm Vũ Hoàng: Dự thảo Luật Dân số, Bộ Y tế dự kiến đề xuất 03 chính sách, gồm: Duy trì mức sinh thay thế; Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên và Nâng cao chất lượng dân số.
Đối với chính sách duy trì mức sinh thay thế, dự thảo Luật dự kiến quy định:
Cặp vợ chồng và cá nhân có quyền: Quyết định bình đẳng, tự nguyện trong việc sinh con, thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, cặp vợ chồng.
Cho phép lao động nữ khi sinh con thứ 02 (hai) được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 06 tháng lên 07 tháng (sửa đổi khoản 1 Điều 139 Bộ Luật Lao động 2019; các trường hợp khác áp dụng theo quy định của Bộ Luật Lao động hiện hành);
Cho phép phụ nữ sinh đủ 02 con ở các khu công nghiệp, khu chế xuất và các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội theo quy định của Chính phủ (bổ sung đối tượng này vào Điều 76 Luật Nhà ở năm 2023);
Cùng với các biện pháp nhằm duy trì mức sinh thay thế như: Định kỳ Chính phủ công bố tình trạng mức sinh để chính quyền địa phương xây dựng, thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phù hợp; Lồng ghép các nội dung về duy trì mức sinh thay thế trong xây dựng, triển khai thực hiện các chiến lược, kế hoạch, chương trình, dự án phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh; Tuyên truyền vận động, truyền thông, giáo dục thay đổi hành vi để thực hiện các biện pháp duy trì mức sinh thay thế.
Đối với chính sách Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, các giải pháp gồm: Tiếp tục kế thừa quy định nghiêm cấm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức của Pháp lệnh Dân số. Định kỳ Chính phủ công bố các tỉnh, thành phố mất cân bằng giới tính khi sinh ở các mức rất cao, cao và ở mức cân bằng tự nhiên. Quy định tăng mức xử phạt vi phạm hành chính về dân số lên mức là 100 triệu đồng.
Và các biện pháp về: Tuyên truyền vận động, truyền thông, giáo dục thay đổi hành vi.
Đối với chính sách Nâng cao chất lượng dân số, Dự thảo Luật dân số quy định các biện pháp thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; Các biện pháp thực hiện tầm soát, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh. Bên cạnh đó, tiếp tục kế thừa các biện pháp xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh của Pháp lệnh Dân số và Tuyên truyền vận động, truyền thông, giáo dục về nâng cao chất lượng dân số.
PV: Xin ông cho biết lý do Bộ Y tế đề xuất kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng khi lao động nữ sinh con thứ 2 ?
TS Phạm Vũ Hoàng: Như đã đề cập ở trên, mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế. Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến xu hướng mức sinh thấp hiện nay, đó là: Điều kiện sống được cải thiện, học vấn ngày càng được nâng cao, nhu cầu phát triển sự nghiệp bản thân, nhất là phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, tìm kiếm việc làm tốt hơn để có thu nhập cao hơn và chất lượng cuộc sống tốt hơn; Sức ép kinh tế đối với một gia đình trẻ như chi phí sinh hoạt, chi phí thuê hoặc mua nhà, chi phí nuôi dưỡng và giáo dục con cái từ khi sinh ra đến khi trưởng thành ngày càng cao; Tạo và bảo đảm môi trường thân thiện (đặc biệt là tại các khu công nghiệp, khu kinh tế) và các chính sách, biện pháp hỗ trợ cho các gia đình có con nhỏ vẫn còn nhiều hạn chế, còn chưa đầy đủ; Tình trạng phá thai, tỷ lệ vô sinh, đặc biệt là vô sinh thứ phát có xu hướng gia tăng.
Tuy nhiên, theo kết quả của các nghiên cứu, mong muốn có hai con vẫn đang phổ biến trong xã hội. Do vậy, để hiện thực hóa những mong muốn đó, cần thiết có những giải pháp, biện pháp can thiệp nhằm hỗ trợ, tạo điều kiện để phụ nữ, cặp vợ chồng có mong muốn sinh con có đủ điều kiện về thời gian, kinh tế chăm sóc nuôi dạy con tốt.
Bên cạnh những chính sách về đảm bảo việc làm sau khi nghỉ sinh con, thì việc đề xuất kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng khi lao động nữ sinh con thứ 2 là nhằm hêm thời gian cho người phụ nữ chăm sóc cả 02 con, người con thứ hai cần được chăm sóc nhiều hơn trong giai đoạn đầu đời.
Đối với đề xuất phụ nữ sinh đủ 02 con ở các khu công nghiệp, khu chế xuất và các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội theo quy định của Chính phủ là nhằm: tạo điều kiện ổn định chỗ ở, kinh tế đảm bảo cho các gia đình và điều kiện nuôi dạy con tốt.
Vậy, những đề xuất này là phù hợp với nguồn lực và có tính cấp thiết trong tình hình hiện nay.
PV: Vâng xin cảm ơn ông!
KHÔNG ẢNH HƯỞNG KINH TẾ DOANH NGHIỆP
Những quy định tại Dự thảo Luật dân số sẽ tác động tới người lao động và người sử dụng lao động như thế nào? PV VOV Giao thông đã có cuộc trao đổi với GS Giang Thanh Long, giảng viên cao cấp Trường Kinh tế và quản lý công, Đại học kinh tế quốc dân xung quanh nội dung này.
PV: Thưa ông, trong dự thảo Luật dân số, Bộ Y tế đề xuất kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng cho lao động nữ sinh con thứ hai. Theo ông, đề xuất này sẽ tác động như thế nào đến người lao động?
GS Giang Thanh Long: Theo tôi, tời điểm hiện nay, việc xây dựng Luật dân số là rất phù hợp.
Việt Nam hiện nay đang trải qua hai thời kỳ rất quan trọng của nhân khẩu học, bao gồm: đang trong giai đoạn cơ cấu dân số vàng và chúng ta đang có dân số đang già.
Theo như dự báo của Tổng cục Thống kê, giai đoạn của cơ cấu dân số vàng sẽ kết thúc vào năm 2039. Trong khi đó, Việt Nam sẽ chuyển sang trạng thái dân số, có cấu trúc già và năm 2036. Do vậy, thời gian đến thời điểm đó không còn nhiều, cho nên đây là một trong những điểm ngoặt rất quan trọng mà chúng ta cần phải xây dựng rất nhiều luật, trong đó Luật dân số là Luật rất quan trọng liên quan đến các vấn đề về dân số cũng như cấu trúc của dân số trong thời gian tới.
Việc tăng thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng thể hiện rất rõ sự quan tâm của Nhà nước đối với sức khỏe của phụ nữ sau sinh. Tôi nghĩ rằng, quy định này không chỉ áp dụng cho con thứ hai, mà nếu có điều kiện, chúng ta hoàn toàn có thể nâng thời gian nghỉ sau sinh đối với con thứ nhất và cả những người liên quan, trong đó có chồng chẳng hạn, sẽ giúp các cặp vợ chồng có thêm thời gian nghỉ ngơi nhiều hơn có thể chăm sóc con trong giai đoạn đầu đời chu đáo.
Tuy nhiên, cần thời gian để đánh giá về tác động của đề xuất này vì còn liên quan đến nhiều yếu tố khác. Nhiều người kỳ vọng, với đề xuất nâng thời gian nghỉ sau sinh từ 6 tháng 7 tháng thúc đẩy phụ nữ sinh thêm con, nhưng tôi nghĩ cần phải đánh giá thêm vì nó còn liên quan đến nhiều yếu tố khác cần phải cân nhắc khi nuôi con, chứ không chỉ có mỗi chuyện là tăng thời gian nghỉ sinh.
PV: Theo ông, đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản này sẽ ảnh hưởng đến doanh nghiệp hay các đơn vị, những người sử dụng lao động như thế nào?
GS Giang Thanh Long: Điều này sẽ ảnh hưởng đến một số doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp thâm dụng lao động, trong đó, có nhiều lao động nữ, đặc biệt là lao động nữ trong độ tuổi sinh đẻ chắc chắn bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, cần phải đánh giá một cách toàn diện, vì nó phụ thuộc vào đối tượng doanh nghiệp. Không phải doanh nghiệp nào, có thời điểm có đến hàng trăm, hàng nghìn phụ nữ sinh con. Việc này cần cân nhắc để xem tình hình cụ thể.
Thứ hai, đây là chính sách chung cho toàn bộ nền kinh tế. Cho nên, có thể một số doanh nghiệp thâm dụng lao động hoặc doanh nghiệp có tập trung số lượng phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Hiện, chúng ta đều có các chính sách liên quan đến bảo hiểm xã hội, đặc biệt chính sách thai sản, đây là quyền lợi của người lao động và chỉ tăng thêm một tháng nên không đến mức làm cho doanh nghiệp kiệt quệ.
Về lâu dài, đây là vấn đề liên quan đến sức khỏe của người lao động và an sinh xã hội nên đề xuất này theo tôi hoàn toàn tốt và không ảnh hưởng quá nghiêm trọng đến vấn đề kinh tế của các doanh nghiệp
PV: Vâng. Xin cảm ơn ông!
